حریق و آتش‌سوزی همواره از بزرگ‌ترین مشکلات و چالش‌هایی است که یک تهدید جانی و مالی بزرگ محسوب می‌شود و امروزه قوانین و ضوابط مختلفی در صنعت ساختمان‌سازی لحاظ شده‌اند تا احتمال حریق به حداقل میزان ممکن برسد. ایمنی در سازه‌های مختلف مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی اهمیت بالایی دارد چرا که در صورت بروز آتش‌سوزی ممکن است که خسارت‌های جبران‌ناپذیری ایجاد شود. امروزه استفاده از مصالح مدرن ساختمانی، سیستم‌های امنیتی مختلف مانند سیستم اعلام و اطفاء حریق و … امری ضروری بوده و می‌توانند در کاهش خسارت‌ها نقش ویژه‌ای داشته باشند. در ادامه مطلب به بررسی مهم‌ترین الزامات ایمنی در برابر آتش پرداخته می‌شود.
فرآیند ایجاد آتش‌سوزی
به صورت کلی برای ایجاد آتش لازم است که ۳ عامل اصلی وجود داشته باشد که شامل اکسیژن، ماده قابل اشتعال و درجه حرارت هستند. آتش‌سوزی می‌تواند در دو مرحله اصلی شکل بگیرد. در مرحله ابتدایی آتش ایجاد می‌شود و عکس‌العمل مصالح در برابر آتش اهمیت بالایی دارد. هرچقدر این مرحله طولانی‌تر باشد مطلوب‌تر است و امکان جلوگیری از آن بیشتر خواهد بود. با بالا رفتن دمای ماده قابل اشتعال در مرز حریق قرار می‌گیرد و سپس در مرحله دوم آتش‌سوزی کامل انجام می‌شود. بعد از ایجاد آتش‌سوزی، گسترش آن می‌تواند تحت تأثیر عوامل و فاکتورهای مختلفی قرار داشته باشد که مهم‌ترین آنها امکان خروج حرارت، ورود هوا، هندسه محیط، بازشوها و … هستند
در این مرحله شعله ایجاد شده و در کنار یک ماده قرار می‌گیرد. طولانی‌تر بودن این مرحله مطلوب است. در این مرحله دمای ماده بالا می‌رود تا به نقطه اشتعال برسد. سپس آتش وارد مرحله دوم می‌شود. مرحله دوم مرحله حریق کامل است. در این مرحله اجزا مهم هستند؛ این مسئله که ساختار کلی و اجزای سازه چه قدر می‌توانند در برابر آتش مقاومت داشته باشند و اجازه‌ی عبور آن را ندهند. اجزای ساختمان باید در برابر آتش‌سوزی از ویژگی‌هایی مانند پایداری، یکپارچگی و نارسانایی برخوردار باشند. در اصل مصالح نباید در برابر افزایش دما پایداری خود را از دست داده و از هم گسیخته و نباید دچار ترک و شکاف. همچنین مصالح حتی‌الامکان باید عایق بوده و آتش را به بخش‌های دیگر انتقال ندهند.
حریق در ساختمان‌ها به دو صورت هیدروکربنی و سلولزی رخ می‌دهد و نوع هیدروکربنی آن از ابتدا مخرب‌تر و آسیب‌زننده‌تر هستند در حالی که نوع سلولزی دیرتر به اوج رسیده و توسعه می‌یابد. همچنین گسترش آتش می‌تواند در دو جهت افقی و عمودی باشد که جهت عمودی سریع‌تر خواهد بود و از راهروها و پله‌ها، کانال آسانسورها، پنجره‌ها، روزنه و منافذ سقف‌های کاذب، کانال کابل‌های برق، کولر و تهویه و … عبور می‌کند.
آئین‌نامه‌های مرتبط با آتش‌سوزی در سازه‌ها
همان‌طور که گفته شد حریق و آتش‌سوزی از جمله مهم‌ترین چالش‌هایی است که در صنعت ساختمان‌سازی مورد توجه قرار گرفته است و قوانین و آئین‌نامه‌های متعددی در ارتباط با آن وضع شده‌اند که مهم‌ترین آنها به شرح زیر هستند:
- نشریه ۶۸۲ مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی: آیین‌نامه محافظت ساختمان‌ها در برابر آتش.
- مبحث سوم مقررات ملی ساختمان: حفاظت ساختمان‌ها در مقابل حریق.
- مقررات و الزامات ایمنی ساختمان سازه‌های فولادی در برابر حریق توسط مواد پاششی معدنی سازمان آتش‌نشانی کشور.
- نشریه ۱۱۲ سازمان برنامه و بودجه: دستورالعمل اجرایی محافظت ساختمان‌ها در برابر آتش‌سوزی.
مهم‌ترین الزامات ایمنی در برابر حریق
با توجه به آنکه آتش‌سوزی می‌تواند خطرات مالی و جانی زیادی داشته باشد لازم است که در زمان ساخت سازه‌های مختلف به الزامات ایمنی توجه ویژه‌ای شود. البته همان‌طور که گفته شد امروزه قوانین متعددی در صنعت ساختمان‌سازی وضع شده‌اند که باید اجرایی شوند و قوانین مقابله با آتش‌سوزی از مهم‌ترین آنها به شمار می‌روند. از جمله مهم‌ترین الزامات ایمنی در برابر حریق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده از مصالح استاندارد
امروزه مصالح مدرنی همچون یونولیت، دیوارهای پیش‌ساخته، عایق‌های حرارتی و … در صنعت ساختمان‌سازی استفاده می‌شوند که می‌توانند به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت ساخت‌وساز، کاهش مصرف مصالح، افزایش ایمنی ساختمان و … کمک می‌کنند اما مصالح به کار رفته در ساختمان حداقل باید بتوانند ۲ ساعت در برابر حریق مقاومت داشته باشند. استفاده از یونولیت‌های قابل اشتعال به عنوان فوم سقفی ممنوع است و حتماً باید از یونولیت‌های کندسوز استفاده شوند چرا که یونولیت‌های قابل اشتعال می‌توانند به سرعت آتش گرفته و به توسعه بیشتر آن کمک می‌کنند.
استفاده از سیستم‌های کشف و اعلام حریق مناسب
امروزه می‌توان برای هر نوع ساختمان با کاربری‌های متفاوت از سیستم‌های اعلام حریق متعددی استفاده کرده. به صورت کلی سیستم‌های اعلام حریق می‌توانند به دو دسته متعارف و آدرس پذیر تقسیم می‌شوند و هر کدام می‌توانند به واسطه ویژگی‌ها و قابلیت‌هایی که دارند استفاده‌های متعددی داشته باشند. استفاده از این سیستم‌ها کمک می‌کند که حتی در صورت استفاده از مصالح غیر استاندارد در سریع ترین زمان ممکن با توسعه آتش مقابله کرد و از گسترش آن به بخش‌های مختلف جلوگیری نمود.
استفاده از پوشش‌های ایمن در برابر آتش
خوشبختانه امروزه انواع پوشش‌های محافظ در برابر حریق (پوشش‌های معدنی، رنگ‌های منبسط شونده و …) در دسترس هستند که می‌توان از آنها برای عایق‌کاری ستون‌ها، تیرها، دیوارها و سایر بخش‌های ساختمان استفاده کرد. البته هر ماده مقاوم ساز در برابر آتش باید دارای گواهینامه‌های ایمنی و بهداشت باشد تا ضرری برای ساکنان نداشته باشد. استفاده از این پوشش‌ها علاوه بر پایدارسازی سازه می‌تواند از سرایت آتش به بخش‌های دیگر جلوگیری کرده و فرصت مناسبی برای فرار و امدادرسانی ایجاد نماید.
عوامل مختلفی می‌توانند در انتخاب و اجرای پوشش‌های ضد حریق مؤثر باشند که مهم‌ترین آنها شامل میزان مقاومت در برابر آتش، راحتی اجرا، سبک بودن، ایجاد یکپارچگی پس از اجرا، داشتن ماندگاری و سختی، تولید نکردن دود و گازهای سمی در هنگام وقوع آتش، عایق بودن در برابر حرارت و کاهش انتقال حرارت و داشتن قابلیت ترمیم ساده و… هستند.
استفاده از سیستم‌های اطفا و کنترل حریق
سیستم‌های اطفا نیز می‌توانند به صورت دستی و خودکار باشند و نوع، تعداد و اندازه فواصل آنها نیز باید بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی تعیین شود. همان‌طور که گفته شد مصالحی همچون بلوک یونولیت پتانسیل بالایی در آتش‌سوزی و توسعه حریق دارند و برای کنترل آتش‌های احتمالی از سیستم‌های اطفاء استاندارد بهره برد. استفاده از سیستم‌های تهویه نیز اهمیت بسیار زیادی برای کنترل دود و گازهای مختلف در زمان آتش‌سوزی اهمیت بالایی درد و سازه‌های مختلف باید از سیستم‌های تهویه مناسب بهره‌مند باشند.
پیش‌بینی راه خروج اضطراری
یکی دیگر از مهم‌ترین الزامات ایمنی در برابر آتش پیش‌بینی راه‌های خروج و فرار در زمان بروز حریق است. برای زمانی که آتش‌سوزی از کنترل خارج می‌شود حتماً باید مسیرهای خروجی امن و مطمئنی در نظر گرفته شود تا افراد بتوانند به صورت مناسب و بدون خطر از محیط آتش دور شوند. راه‌های اضطراری حتماً باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هیچ‌گونه مانعی نداشته باشند، از پهنای مناسبی برخوردار باشند، روشنایی مناسبی داشته باشند و در کوتاه‌ترین زمان ممکن افراد را به محل امنی هدایت کنند.
جمع‌بندی نهایی
آتش‌سوزی و حریق در ساختمان‌ها همواره از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت ساختمان‌سازی بوده و به همین دلیل ضوابط و آئین‌نامه‌های مختلفی در این مورد وضع شده است. از جمله مهم‌ترین الزامات ایمنی در برابر آتش می‌توان به مواردی همچون استفاده از مصالح استاندارد و مطمئن مانند یونولیت کند سوز، استفاده از سیستم‌های کشف و اعلام حریق، استفاده از پوشش‌های مقاومتی و عایق حرارت در بخش‌های مختلف، استفاده از سیستم‌های کنترل و اطفاء و … اشاره کرد که بر اساس قوانین باید مورد توجه قرار بگیرند.
